توصیف بیماری: سندروم ژوبرت (Joubert syndrome) اختلالی است که بسیاری از بخش های بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. علائم این اختلال حتی در اعضای مبتلای یک خانواده متفاوت است.
Molar tooth sign ویژگی بارز سندروم ژوبرت یک ناهنجاری مغزی به نام علامت دندان مولار (molar tooth sign) است که با استفاده از تکنیک های عکس برداری از مغز، مانند تصویر سازی تشدید مغناطیسی (MRI) قابل مشاهده و تشخیص می باشد. این علامت در اثر رشد غیر طبیعی نواحی نزدیک به پشت مغز به نام مخچه (cerebellar vermis) و ساقه مغز (brainstem) رخ می دهد. علت نامگذاری این اختلال مغزی، شباهت آن با تصویر مقطع عرضی از یک دندان مولار در تصویر MRI است.
بیشتر نوزادان مبتلا به سندروم ژوبرت دچار کاهش تونوس ماهیچه اسکلتی ( هیپوتونی, hypotonia) هستند که این حالت پیشرفت کرده و در اوایل کودکی تبدیل به آتاکسی (ataxia) می شود که آتاکسی، اختلال در هماهنگی حرکات است. سایر ویژگی های بارز این بیماری شامل تنفس غیرطبیعی و سریع (hyperpnea) و یا آهسته (apnea) به صورت دوره ای و اپیزودیک در دوران نوزادی و حرکات غیر طبیعی چشم (ocular motor apraxia) است. بیشتر افراد مبتلا دچار تاخیر در رشد و ناتوانی ذهنی با دامنه خفیف تا شدید هستند. همچنین ممکن است در سندروم ژوبرت، علائم بارزی در چهره مبتلایان ایجاد شود که این علائم شامل موارد زیر است:
پیشانی برجسته (broad forehead)، افتادگی پلک (ptosis)، فاصله زیاد بیم چشم ها (widely spaced eyes)، ابروهای کمانی (arched eyebrows)، گوش های پایین تر از حد چشم ( low-set ears) و دهان مثلثی شکل. ابروهای کمانی افتادگی پلک هایپرتلوریسم (افزایش اندازه میان دو ابرو)
کودک مبتلا به سندروم ژوبرت می تواند شامل طیف وسیعی از علائم و نشانه ها باشد. گاهی اوقات این بیماری می تواند با سایر اختلالات چشمی (مثل دیستروفی شبکیه که می تواند باعث نابینایی شود)، بیماری های کلیوی، بیماری های کبدی، اختلالات اسکلتی (مثل وجود انگشتان اضافی دست و پا) و مشکلات هورمونی (endocrine) مرتبط باشد. زمانی که ویژگی های بارز سندروم ژوبرت با یک یا تعداد بیشتری از این علائم و نشانه همراه شوند، محققین این وضعیت را، سندروم ژوبرت و اختلالات مرتبط (Joubert syndrome and related disorders) و یا JSRD می نامند.
شیوع: تخمین زده می شود از هر 80,000 الی 100,000 نوزاد، یک نفر به سندروم ژوبرت مبتلا است. با این حال ممکن است این آمار بسیار کم باشد، زیرا سندروم ژوبرت دارای علائم بسیار متنوعی است و ممکن است در مواردی تشخیص داده نشوند. جهش های ژنتیکی خاصی که باعث این اختلال می شوند در اقوام خاصی مانند یهودی های اشکنازی (Ashkenazi Jewish)، فرانسوی- کانادایی ها (French-Canadian) و Hutterite شایع تر هستند.
تغییرات ژنتیکی: جهش در بیش از 30 ژن می تواند باعث ایجاد سندروم ژوبرت شود. تصور می شود پروتئین های تولید شده از این ژن ها در ساختارهای سلولی به نام مژه های اولیه (primary cilia) نقش دارند. مژه ها زوائد انگشت مانند میکروسکوپی هستند که از سطح سلول ها بیرون زده اند و در سنجش و احساس محیط فیزیکی اطراف و پیام رسانی شیمیایی (chemical signaling) نقش دارند. همچنین، مژه های اولیه در ساختار و عملکرد انواع بسیاری از سلول ها شامل سلول های مغز (نورون ها-neurons) و سلول های خاصی در کلیه ها و کبد نقش مهمی ایفا می کنند. علاوه بر این، مژه های اولیه برای درک حس های ورودی که بعدا توسط مغز به بینایی، شنوایی و بویایی تبدیل می شوند، ضروری می باشند. جهش در ژن های مرتبط با سندروم ژوبرت باعث اختلال در ساختار و عملکرد مژه های اولیه می شود. احتمالا مشکلات ایجاد شده در این ساختارهای سلولی، مسیر های مهم پیام رسان شیمیایی را طی رشد مختل می کنند. اگرچه محققین معتقدند نقص در مژه های اولیه، علت ایجاد بیشتر این علائم و اختلالات می باشد، اما هنوز چگونگی ایجاد اختلالات رشد در اثر این مشکلات، نامشخص است. جهش در ژن های مرتبط با سندروم ژوبرت تقریبا 60 الی 90 درصد تمام موارد این اختلال را شامل می شود. در سایر موارد علت ژنتیکی نامشخص است.
الگوی وراثتی: معمولا سندروم ژوبرت دارای الگوی وراثتی اتوزومال مغلوب است. در این الگوی وراثتی، هر دو نسخه ژن در هر سلول دارای جهش هستند. هر یک از والدین فردی مبتلا به یک بیماری اتوزومال مغلوب، یک نسخه از ژن جهش یافته را دارند، اما معمولا علائم بیماری در آن ها مشاهده نمی شود الگوی وراثت اتوزومال مغلوب موارد نادری از سندروم ژوبرت دارای الگوی وراثت وابسته به ایکس مغلوب هستند.در این موارد ژن عامل بیماری، روی کروموزوم ایکس، یکی از دو کروموزوم جنسی قرار دارد. در مردان (که فقط دارای یک کروموزوم ایکس هستند)، یک نسخه از ژن تغییر یافته در هر سلول برای ایجاد بیماری کافی است، اما برای ایجاد بیماری در زنان (که دارای دو کروموزوم ایکس هستند) جهش باید در هر دو نسخه ژن ایجاد شود. از آنجاییکه وجود دو نسخه تغییر یافته ی این ژن در زنان نادر به نظر می رسد، شیوع بیماری های وابسته به ایکس مغلوب در مردان بسیار بیشتر است. عدم توانایی پدران در انتقال صفات وابسته به ایکس به فرزندان پسر خود، ویژگی بارز این الگوی وراثتی است.