اسپاستیسیتی چیست؟
اسپاستیسیتی یک بیماری است که در آن عضلات خاصی به طور مداوم دچار انقباض می‌شوند. این انقباضات باعث سفتی و سختی عضلات می‌شود و می‌توان در روند حرکات طبیعی، گفتار و راه رفتن اختلال ایجاد کند.
اسپاستیسیتی معمولا توسط آسیب به بخشی از مغز یا نخاع ایجاد می‌شود. آسیب باعث تغییر در توازن سیگنال بین سیستم عصبی و عضلات شده و این عدم تعادل منجر به افزایش فعالیت در ماهیچه‌ها می‌شود. اسپاستیسیتی اثری منفی بر روی ماهیچه‌ها و مفاصل دارد به خصوص در کودکانی که رو به رشد هستند بسیار مضر است.
میزان شیوع اسپاستیسیتی
بیش از ۱۲ میلیون نفر در سراسر جهان دچار اسپاستیسیتی هستند. حدود ۸۰ درصد افراد مبتلا به فلج مغزی درجات مختلف اسپاسم دارند.
سایر شرایطی که ممکن است باعث اسپاستیسیتی شوند عبارتند از :
ضربه مغزی، آسیب نخاعی، آسیب مغزی به دلیل کمبود اکسیژن، سکته مغزی، آنسفالیت (ورم مغز)، مننژیت، آدرنولکودیستروفی، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک، فنیل کتونوری، اسپاستیسیتی در فلج مغزی.
در فرد مبتلا به فلج مغزی، آسیب مغزی رخ داده است. به دلایلی نامعلوم آسیب در منطقه‌ای که مغز مسئول کنترل هماهنگی عضلات و حرکات عضلات پاها و دست‌ها است، رخ می‌دهد.
بنابراین، مغز افراد مبتلا به فلج مغزی قادر نیست میزان انعطاف پذیری عضلات را کنترل کند. افراد متولد شده با فلج مغزی، در هنگام تولد نارسایی در اندام‌های خود ندارند اما به مرور زمان این نارسایی بروز می‌کند. محدودیت کشش و استفاده از عضلات در فعالیت‌های روزمره از علائم اسپاستیسیتی عضلات است.
اسپاستیسیتی در مولتیپل اسکلروزیس MS
اسپاستیسیتی یک علامت بسیار رایج در ام اس است. دو نوع اسپاسم مربوط به ام اس وجود دارد :
اسپاسم ماهیچه‌های عضله‌ی خم کننده: در این اسپاسم، عضلات همسترینگ پشت پا و یا عضلات فلکسور بالای ران تحت تاثیر قرار می‌گیرند. خم شدن ارادی زانوها و باسن به سمت قفسه‌ی سینه از علائم این نوع اسپاسم است.
اکستانسور اسپاسم: در این نوع اسپاسم عضلات چهار سر ران و داخل آن تحت تاثیر قرار می‌گیرند و زانوها و باسن را مستقیم اما به هم فشرده نگه می‌دارد.
اسپاستیسیتی ممکن است در بازوها نیز اتفاق افتد ولی میزان شیوع آن در افراد دارای MS کمتر است.
اسپاستیسیتی ممکن است به علت حرکات ناگهانی و سریع، تغییر موقعیت ناگهانی، انقباض عضله، بالا رفتن دما، رطوبت یا عفونت بدتر شود. حتی ممکن است به دلیل پوشیدن لباس تنگ هم اتفاق افتد.
اسپاستیسیتی در بیماران آسیب تروماتیک مغزی TBI
اسپاستیسیتی در بیماران مبتلا به آسیب تروماتیک مغزی که بر اثر آسیب به ساقه‌ی مغز، مخچه یا مغز میانی پیش آمده، اتفاق می‌افتد. بر اثر این آسیب مرکز رفلکس در مغز تحت تاثیر قرار می‌گیرد و موجب قطع جریان پیام در مسیرهای عصبی مختلف می‌شود. این اختلال می‌تواند باعث بروز تغییرات در هماهنگی عضلات ، حرکات، حس ادراک و رفلکس شود.
محلی که TBI در آن رخ داده تعیین می‌کند که کدام قسمت‌های بدن تحت تاثیر قرار می‌گیرد. مراکز رفلکس در مغز خیلی پیچیده‌تر از مراکز رفلکس نخاع هستند، همین نکته باعث می‌شود درمان اسپاستیسیتی در فردی مبتلا به TBI بسیار سخت‌تر نسبت به فردی باشد که مبتلا به صدمات نخاعی یا اختلالات عصبی است.
بر اثر اسپاسم در این بیماران آرنج‌ها محکم به کنار بدن می‌چسبند، مچ و انگشت‌ها خم می‌شوند و دست به صورت مشت در می‌آید. پاها معمولا از ناحیه‌ی کمر باز می‌شوند و مچ و انگشتان پا به حالت خمیده در می‌آیند.
علائم اسپاستیسیتی
اسپاسم در عضلات ممکن است احساس سفتی خفیفی در عضلات باشد و یا ممکن است به حدی شدید باشد که اسپاسم‌های دردناک و غیر قابل کنترل در اندام‌ها، اغلب در پاها و بازوها تولید کند. اسپاستیسیتی همچنین می‌تواند احساس درد و سفتی و سختی در اطراف مفاصل ایجاد کند و یا باعث کمردرد شود.
اثرات جانبی اسپاستیسیتی عبارتند از :
سختی عضله، که باعث می‌شود حرکات بدون دقت و بعضی به سختی انجام شود، اسپاسم عضلانی باعث انقباض عضلانی غیرقابل کنترل و غالبا دردناک می‌شود، حرکت غیر ارادی پاها، تغییر شکل عضلات و مفاصل، خستگی عضلات، مهار رشد طولی عضلات، مهار سنتز پروتئین در سلول‌های عضلانی،
عوارض جانبی دیگر عبارتند از :
عفونت های دستگاه ادراری، یبوست مزمن، تب و یا بیماری‌های سیستمیک دیگر، زخم بستر، گزینه‌های درمانی، انواع مختلفی از درمان با توجه به علت اصلی بیماری، سن بیمار و شدت اسپاسم وجود دارد. درمان‌ها اهداف و نتایج مشترکی دارند که شامل موارد زیر است :
- تسکین علائم و نشانه‌های اسپاسم
- کاهش درد و فراوانی انقباضات
- بهبود راه رفتن و انجام فعالیت‌های روزانه
- کاهش چالش انجام مراقبت‌های درمانی مانند پانسمان، تغذیه، حمام کردن …
- بهبود عملکردهای ارادی
- توانایی رشد عضلانی نرمال در کودکان
- کاردرمانی و ورزش درمانی
کاردرمانی و ورزش درمانی برای اسپاستیسیتی جهت کاهش تنش عضلانی، حفظ یا بهبود دامنه حرکت، افزایش قدرت و هماهنگی و بهبود راحتی، طراحی شده است.
درمان ممکن است شامل تمرینات کششی و استقامتی، پشت بندهای (brace ) موقتی، استفاده از کمپرس یخ، تحریک الکتریکی و بیوفیدبک biofeedback باشد.
داروهای خوراکی
داروهای خوراکی زمانی استفاده می‌شوند که نشانه‌های اسپاستیسیتی در عملکرد فعالیت‌های روزانه و خواب اختلال ایجاد می‌کنند. برای نتیجه‌ی موثر، بهتر است که از دو یا چند دارو به طور همزمان یا ترکیب دارو با روش درمانی دیگر استفاده شود. بسیار مهم است که در تمام این جریانات متخصص مغز و اعصاب کنار بیمار باشد و راهنمایی‌های لازم را انجام دهد.
داروهای مورد استفاده عبارتند از :
- باکلوفن
- بنزودیازپین‌ها
- دنتول سدیم
- ایمپیدازولین‌ها
- گاباپنتین
تزریق بوتولینوم توکسین BTA
بوتولینوم توکسین که به عنوان تزریق بوتاکس نیز شناخته می‌شود، زمانی که به مقدار کمی استفاده شود می‌تواند در درمان اسپاستیسیتی موثر واقع شود.
هنگامی که بوتاکس به عضلات تزریق می‌شود از آزاد شدن استیل کولین جلوگیری می‌کند در نتیجه موجب ریلکس و آرام شدن عضلات می‌شود.
تزریق‌ها عموما در عرض چند روز تاثیر خود را می‌گذارند و به مدت ۱۲ تا ۱۶ هفته اثر آنها باقی می‌ماند. گرچه مزایای عملکردی در نتیجه‌ی تزریق مدت زمان بیشتری باقی می‌ماند. البته در تعداد تزریقاتی که می‌تواند تجویز شود محدودیت وجود دارد.