ماساژ درمانی در کودکان فلج مغزی
دوره ای برای ماساژ درمان ها و متخصصان بهداشت و درمان که برنامه آموزشی و حرفه ای جامعی را برای افرادی تدارک دیده است که قصد دارند بر مهارت های خود بیفزایند.
در این برنامه آموزشی پیشرفته، شرکت کنندگان یاد می گیرد که چگونه با ماساژ درمان کننده، تکنیک های تماس بدنی را در خود پرورش دهند، و محدوده حرکت و ماساژ درمانی را برای کودکانی که به عارضه فلج مغزی مبتلا هستند افزایش دهند.
فلج مغزی (CP) اصطلاحی است که به بسیاری از جراحاتی که معمولاً در طول دوره رشد جنینی، قبل، حین یا اندکی پس از نطفه، طی دوران نوزادی یا ابتدای کودکی برای مغز پیش می آید اطلاق می شود. CP یک بیماری نیست، سیر صعودی ندارد، مسری هم نیست. بنیاد علمی – تحقیقی فلج مغزی حدوداً بین 5/1 تا 2 میلیون کودک و بزرگسال را در آمریکا مبتلا به فلج مغزی می داند. سالانه در مورد 10.000 کودک و نوزاد تشخیص فلج مغزی داده می شود. در ضمن هر سال برای 1200 تا 1500 کودک پیش دبستانی هم تشخیص این بیماری داده می شود.
انواع مختلفی از فلج مغزی وجود دارد که شامل آسیب به بخش های مختلف مغز و تاثیر آن بر حرکات جسمی، حالات و حرکت های عضلانی می شود. این گونه ها به چهار دسته تقسیم می شوند: اسپاستیک، Athetoid ، آتاکسیک، و مختلط.
- · فلج مغزی، اسپاستیک
این شایع ترین نوع فلج مغزی است و حدوداً شامل 50 تا 80 درصد کل مبتلایان به فلج مغزی است. علائم آن شامل حرکات خشک، سخت و محدود است. کودکانی که به این نوع فلج مغزی مبتلا هستند حرکات خشک و تشنجی (پرشی) دارند. اغلب برای حرکت از وضعی به وضع دیگر دچار مشکل می شوند. همین طور نگهداشتن و رها کردن اشیاء برایشان سخت است. در بعضی از نقاط بدن تون عضله (Muscle tone) چنان بالاست که چند عضله به کلی از بین می رود.
- · فلج مغزی athotoid
این نوع کمتر از نوع اسپاسیتیک شایع است و حدود 20 تا 30 درصد کل مبتلایان را دربرمی گیرد. علائم آن شامل عضلات بسیاری ضعیف، حرکات کنترل نشده و غیر اختیاری است. فلج مغزی athotoid به دلیل آسیب به مخچه یا گانگلیون بازال baoal ganglia بوجود می آید. این نواحی مغز مسئول پردازش سیگنال هایی است که انسان را قادر می سازد حرکات نرم و پیوسته داشته باشد و در ضمن حالت بدن را هم طبیعی نگه د ارد. همچنین ممکن است این حرکات با اعمال روزمره از جمله سخن گفتن، غذا خوردن، حرکت برای رسیدن به چیزی و گرفتن آن و نیز دیگر مهارتهایی که به حرکات پیوسته احتیاج داشته باشد تداخل پیدا کند.
- · فلج مغزی آتاکسیک
این نوع به ندرت دیده می شود و شامل لرزش (رعشه) مزمن، تکان خوردن و تعادل ضعیف می باشد. تقریباً بین 5 تا 10 درصد از کل مبتلایان را دربرمی گیرد. این مبتلایان حجم عضلانی کمی دارند و هماهنگی و تناسب بین حرکاتشان کم است. کوکان مبتلا به نوع آناکسیک بسیار بی تعادل و لرزان هستند. این نوع نادر از فلج مغزی حس تعادل کودک و درک وی از عمق را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
- · فلج مغزی مختلط
حدوداً 10 تا 20 درصد از مبتلایان فلج مغزی با ترکیبی از انواع CP زندگی می کنند. این کودکان هم حجم عضلانی سخت که مخصوص مبتلایان فلج مغزی تشنجی است را دارند، هم حرکات ناخواسته مبتلایان به فلج مغزی athetoid . دلیل این امر آن است که جراحات هم به قسمت های هرمی مغز وارد شده هم به قسمت های فوق هرمی (extrapyramidal) مغز. فلج مغزی یک کودک را بر اساس آن بخش از بدنش هم که آسیب دیده می توان دسته بندی کرد. به عنوان مثال: فلج مغزی hemiplegic بدین معناست که سمت راست یا چپ آسیب دیده؛ فلج مغزی diplegic بدین معناست که هر دو دست یا هر دو پا آسیب دیده و فلج مغزی quadriplegic به این معناست که همه قسمت های خارجی تا حدی درگیر شده است.
بی شک ماساژ درمانی می تواند نقش ارزشمندی در بهبود کیفیت زندگی کودگی مبتلا به فلج مغزی ایفا کند. تحقیقی که توسط موسسه تحقیقاتی (Touch Research Institute)Touch انجام شده نشان داده است که کودکان مبتلا به فلج مغزی که ماساژ درمانی دریافت کرده اند علائم جسمانی کمتری از خود نشان داده اند، حجم عضلانی محکم کمتری در کل بدن و بازوها داشته اند و عملکرد حرکتی بهتر و محکم تری داشته اند. به علاوه گروه ماساژ امتیازهای هم برای نحوه لباس پوشیدن، رفتار اجتماعی و شناختی در نظر گرفته بودند، حالات چهره مثبت تری نشان داده بودند و در حین تعامل چهره به چهره حرکات عضلانی کمتری هم داشته بودند.
در تحقیقی که در مجله Nusing Times با عنوان «ماساژ برای کودکان فلج مغزی» منتشر شد. محققان اشاره کردند که گردش خون در عضلات فلج بیشتر شده، و در رنگ و دمای عضلات هم تغییر ایجاد شده است. ماساژ همچنین می تواند در کاهش حجم عضله در عضلاتی که تشنج می کنند، کاهش خشکی و گرفتگی، و بهود گردش خون و حجم غذا موثر باشد.
بدلیل اینکه CP نتیجه جراحت مغزی است، در نظر گرفتن ماساژهای آرام بهبود بخش که می تواند قسمت های جمجمه ای را هم تحریک کند تا به حرکت عضلات کمک کند نیز مفید است. محدوده حرکت های غیرفعال می تواند به نگهداری و افزایش انعطاف پذیری کمک کند، حرکت در مفصل ها را به همراه داشته باشد و از انقباض عضلانی جلوگیری کند.
ماساژ اطفال مبتلا به فلج مغزی به مهارت های خاصی احتیاج دارد تا نوع ماساژ برای کودک مناسب باشد و از تکنیک های مناسب کودکان مبتلا بهنوع خاص فلج مغزی با شرایط خاص و برنامه درمانی خاص بهره گرفته شود.
در طی دوره ماساژ درمانی برای کودکان خاص، اطلاعات درباره فلج مغزی، ماساژ مخصوص اطفال برای مبتلایان به فلج مغزی، تکنیک های ماساژ، تکنیک های لمس بدن، و شایع ترین نوع های فلج مغزی از حمله تشنجی athetoid ، آتاکسیک و مختلط کسب خواهید کرد.
ما به تشریح نشانه های مختلف و ویژگی های رایج در میان مبتلایان به فلج مغزی از جمله حجم های عضلانی (حجم بالا، حم پایین)، گرفتگی ها و انقباضات، انواع درمان ها و شیوه های رفتار با کودکان فلج مغزی می پردازیم و توضیح خواهیم داد که هنگامی که کودک دچار انقباض می شود چه باید کرد، یا برای به تاخیر انداختن یا جلوگیری از انقباض چه کاری بهتر است، مزایای این نوع درمان را برای کودک و درمانگر توضیح خواهیم داد و سخنانی هم در مورد تحقیقات جاری و اهمیت تعامل و دوستی در ایجاد روابط صمیمانه و دوستانه خواهیم گفت. در این دوره یاد خواهید گرفت چگونه با والدین این کودکان و درمانگران آن ها ارتباط برقرار کنید و بهترین راه ارتباط با کودکانی که بیش از همه به کمک شما احتیاج دارند چیست.
نگرانی ویژه درباره ماساژ درمانی در میان کودکان کم سن و سال ونوجوانان مربوط به ترس از ماساژ توسط یک غریبه و دلهره از تماس فرد دیگری با بدن آنها می باشد. برای جلب اعتماد کودک هم در طی این دوره به شما یاد خواهیم داد که چگونه به کودک نزدیک شوید و از ویژگی های ماساژ و تماس بدنی برایش توضیح دهید. از آنجایی که بعضی از مبتلایان به فلج مغزی قادر به تکلم نیستند، توضیح می دهیم که چگونه به الگوهای تنفسی و حالات چهره بیمار خود توجه خاص داشته باشید تا به طور ویژه به نیازها و سطح راحتی وی اهمیت دهید. تکنیک های ماساژ و لمس درمانی برای کار با اطفال مبتلا به فلج مغزی به صورت زنده در کلاس نشان داده خواهد شد. در ضمن از مزایا و اهمیت پذیرش خصوصی بیمار برای ماساژ هم توضیح داده خواهد شد.
ماساژ بر روی عضلات/ سطح پوست/ مفاصل/ تاندونها/ رگهای لنفی/ دستگاهها و اندامها صورت می پذیرد. ماساژی که بر روی کودکان CP اسپالستیک صورت می گیرد بیشتر حالت مهاری دارد یعنی، ماساژ بایستی کمک به کاهش تنوسیته عضلات صورت پذیرد. از جمله می توان به ماساژ Retrograte و یا ماساژ سوئدی اشاره کرد.
ماساژی که بر روی کودکان آتتوئید صورت می پذیرد بایستی کمک به سفت شدن عضلات شود که می توان به ماساژهای سنگین CompressionJoint (فشار بر روی مفاصل) و یا حالتهای Frictim /gliding/Holding/ حرکت دادن فعال و غیر فعال مفاصل/ ضربات سبک و سنگین/ تحریکات حسی ضعیف تا شدید/ چرخش/ تعلیق/ هل دادن/ لرزاندن/ کشش های تسهیلی جهت افزایش تنوسیته عضلات بکار می رود.
ماساژی که بر روی کودکان آتاکسیک صورت می پذیرد بیشتر شبیه کودکانی اسپاستیک است ولی می تواند ترکیبی از هر دو نوع ماساژ گروه اول و دوم روی آنها صورت پذیرد که تشخیص این امر بر عهده تراپیت کودک می باشد.
ماساژی که بر روی کودکان نوع چهارم صورت می پذیرد نیز همانند آتاکسیک مختلف است. و ممکن است هر گروه عضلانی ماساژ مهاری یا تسهیلی داشته باشد که در اینجا هم تشخیص این امر برعهده تراپیست می باشد.
برخی از روغن های معطر ماساژ عبارتند از:
روغن ترنج: ضد افسردگی و دلشوره، ضد عفونی کننده، متعادل کننده و شاداب کننده.
روغن بابوبه معطر رومی: متعادل کننده، رفع کننده ی قرمزی و برطرف کننده التهاب، تسکین دهنده این روغن به ویژه برای نوزادان و افراد حساس برای درمان کمکی آسم، قولنج، عفونت و مشکلات پوستی، بدخلقی و عصبانیت مناسب است.
حاوی ماده ی ضد التهاب آزولین می باشد، برای برطرف کردن کولیت (التهاب روده، گاستریت (التهاب معده) و درماتیت (التهاب پوست) بسیار نافع است.
روغن سرو: قابض و مانع ترشح، احیا کننده ی سلامتی، برای کم کردن ورم و باد بدن، درمان شب ادراری و اگر به آرامی روی پوست نوازش شود می تواند واریس را درمان کند.
روغن اکالیپتوس: برای بخور و ماساژ بهینه (جهت رفع اختلالات تنفسی نظیر آسم، سرماخوردگی، سرفه، سینوزیت و عفونت گلو) فوق العاده مناسب است.
مسکن دردهای ناشی از التهاب مفاصل، دردهای ماهیچه ای و روماتیسمی بوده و برای تحریک مغز و قدرت تمرکز مفید است.
روغن کندر: خلط آور، نشاط آور، شفابخش و جوان کننده و کاهش دلشوره و اضطراب و آسیب های روحی گذشته
روغن گل شمعدانی: برطرف کننده دلشوره و اضطراب است. حالت های عصبی و مشکلات قاعدگی را برطرف می کند و دفع کننده ی سموم می باشد.
روغن گل یاس جاسمین: به نام پادشاه روغن های معطر معروف بوده و از آن جایی که گران قیمت است، نوع تقلبی آن در بازار به وفور دیده می شود.
در درمان افسردگی مفید است.
احساس خوش بینی و اعتماد به نفس در فرد ایجاد می کند.
برای رفع خونسردی و بی تفاوتی نیز مناسب است.
لوسیون های ماساژ
لوسیون های ماساژ پایه روغنی ندارند. بنابراین هنگام ماساژ از روی پوست، سُر نمی خورند و سر جای خود باقی می مانند. به علاوه پخش نشدن ناگهانی لوسیون های ماساژ به تکنسین این امکان را می دهد که بدون مالش و حرکت های سخت مراحل ماساژ را با آرامش اجرا کند. به این ترتیب، فرد تحت استرس و تنش کمتری قرار خواهد گرفت.
انواع لوسیون های ماساژ
لوسیون های ماساژ پوست را نرم کرده و مدتی طول می کشد تا جذب پوست شوند. این محصولات انواع گوناگونی دارند اما بیشتر آن ها با برخی روغن ها (روغن بادام شیرین و آفتاب گردان) ترکیب می شوند تا بافت بهتری داشته باشند.
ژل های ماساژ
ترکیبات ژل های ماساژ به مراتب ساده تر و سبک ترند و به سرعت جذب پوست می شوند. تنها مقدار اندکی از این ژل ها بخش قابل توجهی از پوست را پوشش می دهد.
ترجمه: سید علیرضا میرطلایی، کارشناس کار درمانی