بیماری های متابولیک

بیماریهای متابولیک نوزادان

بیماریهای متابولیک ارثی بیماریهای بیوشیمیایی ارثی هستند که در آنها راه‌های سوخت و ساز مواد مختلف در بدن دچار اختلال می‌شود که عمدتاً به دلیل اختلال عملکرد یک آنزیم یا کوفاکتور آن و گاهی به دلیل اختلال در یک رسپتور، وسیله نقل و انتقال ماده، غشاء یا جزء ساختمانی می‌باشد. در این بیماران به علت وقفه آنزیمی، راه متابولیکی بسته شده و ماده اولیه به محصول نهایی تبدیل نمی‌شود حال اگر ماده پیش بلوک که مقدار آن در بدن افزایش یافته است سمّی باشد و یا ماده پس- بلوک که تشکیل نشده است یک ماده ضروری و اساسی (Essential) باشد و یا مواد حاصل از متابولیسم انحرافی مادة اولیه سمی باشند بیماری ایجاد می‌گردد. این بیماریها اکثراً به صورت اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسند (ازدواج فامیلی و یا سابقه مرگ و یا بیماری مشابه در خانواده). انواع دیگر توارث و حتی بخصوص توارث از طریق ژنهای میتوکندریال هم دیده می‌شود.
      

از نقطه‌نظر کلینیک تمام بیماریهای متابولیک (I.E.M) را در دو گروه می‌توان جای داد:
گروه I: شامل بیماریهایی که فقط یک سیستم یا ارگان را درگیر می‌کند.
گروه II: شامل بیماریهایی که ضایعه بیوکمیکال تعداد زیادی سلول یا ارگان را درگیر می‌کند و عواقب سیستمیک می‌دهد.
دو گروه بالا هر کدام به سه زیرگروه تقسیم می‌شوند:

زیرگروه 1:
بیماریهایی که سنتز یا کاتابولیزم مولکولهای Complex را مختل می‌کند مثل بیماریهای Peroxisomal و Lysosomal: علایم بالینیِ اینها دائمی، پیشرونده و بدون ارتباط با غذا و استرس است. این بیماریها معمولاً در سنین بالاتر خود را نشان می‌دهند مگر بیماریهای پروکسی‌زومال و نیز تعدادی از بیماریهای لیزوزومال که در دوره نوزادی خود را نشان می‌دهند.

زیرگروه 2:
شامل اشکالات ارثی متابولیسمِ Intermediary که منجر به مسمومیت (Intoxication) حاد یا پیشرونده توسط تجمع ترکیبات مضرِ قبل از وقفة متابولیکی می‌شود مثل آمینواسیدوپاتی‌ها، بیشتر ارگانیک اسیدمیا، اختلال سیکل اوره و عدم تحمل قندها. در اینها فواصل بدون علامت داریم.

زیرگروه 3:
شامل «کمبود انرژی» “Energy deficiency disorder” است که به علت کمبود تولید انرژی یا مصرف آن در مغز، ماهیچه، میوکارد و کبد است مانند نقصGlycogenolysis یا Gluconeogenesis، نقص در اکسیداسیون اسیدهای چرب و اختلال در زنجیره تنفسی میتوکندریال

 تشخیص

تشخیص بیماریهای متابولیکی بسیار مشکل است زیرا علائم این بیماریها غیراختصاصی است و در بیماریهای دیگر نیز مشاهده می‌شود، نوزادان مبتلا به بیماری متابولیک معمولاً در بدو تولد نرمال هستند. به هر حال علائم و نشانه‌ها شامل خواب‌آلودگی- بی‌اشتهائی، تشنج و استفراغ ممکن است حتی چند ساعت بعد از تولد ظاهر شود ولی معمولاً اواخر هفته اول که نوزاد به مقدار کافی شیر خورده است ظاهر می‌شود، بیماری های متابولیک نوزادی می تواند در نهایت منجر به عقب ماندگی ذهنی، ناهنجاریهای روانی شدید و حتی مرگ نوزاد گردد.به هر روی می توان اینگونه مطرح نمود که بهترین راه برای پیشگیری از عوارض این بیماریها، غربالگری نوزادان از نظر ابتلا به بیماری های متابولیک در روزهای ابتدایی تولد می باشد به ویژه در نوزادان با سابقه خانوادگی بروز این قبیل بیماریها و یا نوزادان حاصل از ازدواج های فامیلی لازم است تست های غربالگری صورت پذیرد. روش استاندارد در تشخیص بیماریهای متابولیک روش Tandem Mass می باشد که قادر به شناسایی بیش از 30 نوع بیماری متابولیک بر روی مقدار کمی از نمونه می باشد. در کنار این روش می توان به تکنیک ارزشمند دیگری به نام HPLC که حساسیت و دقت بالایی در شناسایی مولکولهای مختلف و تشخیص بیماری های متابولیک می باشد اشاره نمود. 

درمان بیماریهای متابولیک
– سعی در جلوگیری از تجمع متابولیت سمی و نیز جبران ماده متابولیکی که دچار کمبود شده است

– خروج ماده توکسیک تجمع یافته در بدن با روشهایی مانند تعویض خون، دیالیز و ارجحاً همودیالیز

– درمان با ویتامین ها به عنوان کوفاکتورهای درمانی در موارد نقص و کمبود این گروه

– آنزیم درمانی، ژن درمانی