گفتاردرمانی در دیزآرتری
دیزآرتری مشکلی است که برقراری ارتباط با دیگران را برای فرد سخت خواهد کرد. به گونه‌ای که فرد در بیان ساده‌ترین کلمات و جمله‌ها با مشکل روبرو خواهد شد. حتی تصور اینکه توانایی حرف زدن را نداشته باشیم می‌تواند اعتماد به نفس و روابط اجتماعی ما را دستخوش تغییر کند.
حال اگر این توانایی را واقعا از دست بدهیم، عوارض ناخوشایندی گریبان گیر ما خواهند شد که خلاص شدن از آن‌ها بسیار سخت خواهد بود. اما گفتاردرمانی به عنوانی درمانی موثر در زمینه دیزآرتری به افراد کمک خواهد کرد تا بتوانند مهارت‌های گفتاری خود را بازیابی کنند.
دیزآرتری چیست؟
دیزآرتری به مجموعه‌ای از اختلال گفتاری ناشی از مشکلات حرکتی اطلاق می‌شود. در واقع علت اصلی این اختلال آسیب به سیستم عصبی است که باعث ضعیف شدن عضلات تولید کننده گفتار خواهد شد. ضعف عضلانی ممکن است در زبان، حنجره یا فک رخ دهد. در اثر این مشکل فرد در تلفظ و بیان کردن کلمات و جملات مختلف با مشکل روبرو خواهد شد. در نتیجه فرد نمی‌تواند منظور خود را به دیگران انتقال دهد. این افراد گفتار دیگران را درک می‌کنند و می‌دانند می‌خواهند چه بگویند، اما توانایی این کار را ندارند. دیزآرتری ممکن است رشدی یا اکتسابی باشد:
دیزآرتری رشدی: ناشی از آسیب مغزی در طول رشد جنین یا هنگام تولد اتفاق خواهد افتاد. برای مثال بیماری فلج مغزی ممکن است باعث دیزآرتری شود.
دیزآرتری اکتسابی: این نوع از دیزآرتری در نتیجه آسیب مغزی پس از تولد رخ خواهد داد. اختلالاتی مانند سکته مغزی، ضربه مغزی، پارکینسون و تومور مغزی
انواع دیزآرتری
دیزآرتری یک بیماری گسترده است و تنوع زیادی دارد. بر اساس محل و نوع آسیب وارد شده به سیستم عصبی این اختلال به شش گروه زیر تقسیم بندی خواهد شد:
1- دیزآرتری شل (Flaccid)
دیزآرتری شل در اثر آسیب وارد شده به نورون‌های حرکتی تحتانی به وجود خواهد آمد. این نورون‌ها رابط بین مغز و عضلات هستند. در این حالت صدای فرد گرفته و گفتار وی حالتی تو دماغی دارد.
2- دیزآرتری اسپاستیک
این نوع از دیزآرتری به دلیل آسیب به نورون‌های یک یا هر دو طرف مغز بروز پیدا خواهد کرد. در صورتی که مغز توانایی تولید دستور برای گفتار را نداشته باشد، فرد نمی‌تواند به خوبی حرف بزند. در نتیجه حرف زدن فرد سخت بوده و با تقلای بسیار همراه است که خشن به نظر می‌رسد.
3- دیزآرتری آتاکسیک
همانند فلج مغزی آتاکسیک، دیزآرتری آتاکسیک هم ناشی از آسیب به مخچه است. مخچه مسئول هماهنگی حرکات است. افراد مبتلا به دیزآرتری آتاکسیک ممکن است در تلفظ حروف مشکل داشته باشند یا هنگام حرف زدن در تاکید بر قسمت‌های درست یک کلمه دچار مشکل شوند.
4- دیزآرتری کم تحرک (Hypokinetic)
دیزآرتری کم تحرک در نتیجه آسیب به عقده‌های قاعده‌ای مغز به وجود خواهد آمد. در این حالت گفتار فرد آهسته و یکنواخت و صدای سفت همراه است. این اختلال در بیماری‌هایی مانند پارکینسون هم دیده می‌شود.
5- دیزآرتری پرتحرک (Hyperkinetic)
آسیب به عقده‌های قاعده‌ای مغزی ممکن است نتیجه کاملا برعکسی به همراه داشته باشد و باعث دیزآرتری پرتحرک شود. در این حالت گفتار فرد سریع و اغلب غیرقابل پیشبینی خواهد بود.
6- دیزآرتری مختلط
هنگامی که آسیب به چند ناحیه مختلف از سیستم عصبی وارد شود ممکن است ترکیبی از چند حالت قبل پیش بیاید که به آن دیزآرتری مختلط می‌گویند. این اختلال شایع‌ترین نوع دیزآرتری است.
عوارض دیزآرتری
ناتوانی در صحبت کردن به صورتی که دیگران متوجه منظور فرد بشوند، اولین و مهم‌ترین نشانه دیزآرتری است. این افراد ممکن است در حرکت دادن لب‌ها، زبان یا فک خود به گونه‌ای مشکل داشته باشند که گفتار آن‌ها واضح نباشد. همچنین عدم کنترل کافی روی عضلات ممکن است اختلالات بلع را به دنبال داشته باشد. اختلالاتی مانند صحبت کردن یواش یا خیلی بلند، حرف زدن سریع یا کند، صدای خشن، صدای یکنواخت، صدای تو دماغی و مکث‌های زیاد در هنگام حرف زدن تنها بخشی از مشکلات فرد در هنگام حرف زدن است.
همه این موارد باعث ایجاد مشکلاتی در موقعیت‌های مختلف اجتماعی مانند محل کار، مدرسه و به طور کلی روابط بین فردی شود که در نهایت باعث بروز مشکلاتی مانند استرس و افسردگی در افراد خواهد شد.
گفتاردرمانی دیزآرتری به چه معنا است؟
گفتاردرمانی یک رشته تخصصی در حوزه درمان اختلالات گفتاری است که نقش بسزایی در بهبود روانی گفتار و کیفیت زندگی افراد مبتلا به دیزآرتری ایفا می‌کند. گفتاردرمانی برای دیزآرتری شامل ارزیابی دقیق توانایی‌های گفتاری فرد مبتلا است. این ارزیابی شامل بررسی دامنه حرکتی عضلات صورت، قدرت تنفس، کنترل صوتی و هماهنگی گفتاری است. پس از تشخیص دقیق، گفتاردرمانگر برنامه درمانی فردی را طراحی می‌کند که به بهبود کنترل عضلات، افزایش قدرت تنفس، تقویت عضلات صورت و تعدیل صحبت کردن می‌پردازد.
گفتاردرمانی همچنین شامل آموزش استراتژی‌های ارتباطی جایگزین است که به فرد کمک می‌کند در صورت بروز مشکل در گفتار، بتواند پیام خود را به طور موثر منتقل کند. این استراتژی‌ها ممکن شامل استفاده از اشاره، نوشتن یا استفاده از دستگاه‌های کمکی ارتباطی باشد.
این روش نه تنها به جنبه‌های مکانیکی گفتار بلکه به ابعاد روانی و اجتماعی ارتباط نیز می‌پردازد. با تقویت برقراری ارتباط، حمایت از بهبود روانی و رسیدگی به مشکلات بلع، گفتاردرمانی نقش حیاتی در بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به دیزآرتری ایفا می‌کند.
اهداف گفتاردرمانی در دیزآرتری
هدف اصلی گفتاردرمانی در دیزآرتری، بهبود گفتار است. این بهبود شامل افزایش وضوح، قدرت، سرعت و تنوع صدا می‌شود. گفتاردرمانگر با استفاده از تکنیک‌های مختلف، تلاش می‌کند تا عضلات درگیر در تولید صدا را تقویت کرده و هماهنگی آن‌ها را بهبود بخشد. علاوه بر بهبود گفتار، گفتاردرمانی به بهبود کیفیت زندگی کلی فرد کمک می‌کند. با افزایش توانایی در برقراری ارتباط موثر، فرد می‌تواند روابط اجتماعی قوی‌تری برقرار کند، مشارکت فعال‌تری در جامعه داشته باشد و از فرصت‌های شغلی بیشتری بهره‌مند شود.
در نهایت، هدف گفتاردرمانی در دیزآرتری توانمندسازی فرد برای زندگی مستقل و مشارکت کامل در جامعه است. با دستیابی به اهداف درمانی، فرد قادر خواهد بود با چالش‌های ارتباطی خود مقابله کند و کیفیت زندگی خود را به طور قابل توجهی بهبود بخشد. برای دستیابی به این وضعیت، گفتاردرمانگران هدف‌های زیر را دنبال می‌کنند:
1- رفع مشکلات حرکتی
هدف گفتاردرمانی در دیزآرتری در مرحله اول رفع مشکلات حرکتی افراد می‌باشد که فرآیندی تدریجی و نیازمند صبر است. گفتاردرمانگر با بکارگیری تکنیک‌های متنوع، به تقویت عضلات درگیر در تولید صدا کمک می‌کند. از طریق تمرینات هدفمند، فرد مبتلا به دیزآرتری قادر خواهد بود کنترل بهتری بر حرکات عضلات صورت، زبان و حنجره پیدا کند. بهبود هماهنگی عضلانی، یکی دیگر از اهداف مهم در درمان دیزآرتری است. گفتاردرمانگر با طراحی تمرینات خاص، به افزایش دقت و سرعت حرکات کمک می‌کند. این امر در بهبود وضوح و قابل فهمی گفتار، نقش بسزایی دارد.
رفع موانع فیزیکی که مانع از تولید صدا می‌شوند، نیز از اولویت‌های درمان دیزآرتری است. با شناسایی و رفع این موانع، امکان بهبود کیفیت زندگی فرد مبتلا فراهم می‌شود.
2- بهبود تلفظ
بهبود تلفظ افراد دچار دیزآرتری بخش مهمی از فرایند گفتاردرمانی را تشکیل می‌دهد. تکرار دقیق حروف و ترکیب‌های صوتی مختلف می‌تواند به بهبود تلفظ کمک کند. هدف از این تمرینات، افزایش قدرت و کنترل عضلات درگیر در تولید صدا می‌باشد. یکی از روش‌های موثر در بهبود تلفظ، استفاده از تکنیک‌های دیداری-شنیداری است. در این روش بیماران با مشاهده و گوش دادن به تلفظ صحیح کلمات و حروف، به تدریج الگوهای صحیح تلفظ را می‌آموزند و در گفتار خود به کار می‌برند. این روش می‌تواند با استفاده از ویدیوها، ضبط صدا و آینه انجام شود. گفتاردرمانی همچنین به تقویت آگاهی بیمار از نحوه تولید صداها می‌پردازد. با آموزش دقیق نحوه قرارگیری زبان، لب‌ها و دندان‌ها برای تولید هر صدا، بیماران می‌توانند به طور فعال در فرآیند بهبود تلفظ مشارکت کنند. این آگاهی به آن‌ها امکان می‌دهد تا به صورت مستقل تمرین کنند و پیشرفت خود را پیگیری نمایند. کنترل تنفس نیز در بهبود تلفظ نقش بسزایی دارد. تنفس صحیح، تامین انرژی لازم برای تولید صدا را تضمین می‌کند. درمانگر با آموزش تکنیک‌های تنفسی مناسب، به افزایش توانایی فرد در کنترل جریان هوا کمک می‌کند.
3- افزایش وضوح گفتار
یکی دیگر از اهداف گفتاردرمانی در دیزآرتری کمک به وضوح گفتار فرد است. چرا که در بسیاری از موارد مشاهده شده است که گفتار فرد به دلایل مختلف مانند پایین بودن صدای فرد قابل فهم نیست و افراد نمی‌توانند منظور فرد را درک کنند. افزایش وضوح گفتار به طور معناداری به افزایش قدرت عضلات گفتاری، افزایش دامنه لغات، بهبود سرعت و همچنین افزایش تن صدا بستگی دارد. بهبود هر کدام از این جنبه‌ها به تنهایی می‌تواند فهم گفتار فرد را ساده‌تر کند.
4- بهبود کنترل تنفس
تنفس، پایه و اساس تولید صدا است. کنترل مناسب بر جریان هوا، برای ایجاد صداهای واضح و بلند ضروری است. در دیزآرتری اغلب افراد با مشکلات تنفسی مانند تنفس سطحی، بی‌نظمی در الگوهای تنفسی و عدم هماهنگی بین تنفس و گفتار مواجه هستند. تنفس دیافراگمی، تکنیکی است که در گفتاردرمانی برای بهبود کنترل تنفس مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تکنیک بر استفاده موثر از دیافراگم، عضله اصلی تنفس، تمرکز دارد. با تقویت دیافراگم، فرد قادر خواهد بود به طور موثرتر هوا را وارد و خارج کند.
درمانگر با آموزش تکنیک‌های تنفسی صحیح، به فرد کمک می‌کند تا الگوهای تنفسی خود را اصلاح کند. تمرینات تنفسی شامل تمرینات تنفس عمیق، تنفس شکمی و هماهنگی تنفس با گفتار است. هدف از این تمرینات افزایش ظرفیت ریه‌ها، تقویت عضلات تنفسی و بهبود هماهنگی بین تنفس و تولید صدا می‌باشد. کنترل تنفس، علاوه بر بهبود وضوح گفتار به افزایش استقامت گفتاری نیز کمک می‌کند. افراد مبتلا به دیزآرتری اغلب با خستگی زودرس هنگام صحبت کردن مواجه هستند. با بهبود کنترل تنفس، فرد قادر خواهد بود مدت زمان طولانی‌تری صحبت کند بدون اینکه دچار خستگی شود.
5- افزایش سرعت گفتار
سرعت پایین گفتار یکی از مشکلاتی است که افراد دچار دیزآرتری با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. به همین دلیل در بسیاری از موارد گفتار آن‌ها واضح نیست و باعث می‌شود که نتوانند به درستی با دیگران ارتباط برقرار کنند. در همین راستا گفتاردرمانگران تلاش می‌کنند تا با تکرار کلمات مشابه مانند سال، شال، هال، حال، خال، دال، مال، کال، فال و وال به صورت تکراری و ریتمیک در مدت زمان خاصی، تا حد زیادی این مشکل را رفع کنند. البته تکنیک‌ها و تمرینات مورد استفاده برای افزایش سرعت گفتار افراد دیزآرتری محدود به همین تمرین نمی‌باشد و گفتاردرمانگران از تمرینات متنوعی برای این کار استفاده خواهند کرد.
تکنیک‌های مورد استفاده در گفتاردرمانی دیزآرتری
گفتاردرمانی یکی از رشته‌های توانبخشی است که همواره به دنبال آپدیت کردن روش‌های درمانی خود است و تلاش می‌کند تا با به کار گیری تکنیک‌های درمانی جدید، درمان بهتری را در اختیار مراجعان خود قرار دهد. در همین راستا برای بهبود دیزآرتری از تکنیک‌های زیر بهره خواهد برد:
1- تمرینات تنفسی
تمرینات تنفسی شامل تمریناتی است که به بهبود نحوه خروج هوا از ریه‌ها کمک می‌کنند. این تمرینات باعث می‌شوند که فرد کنترل بهتری روی تنفس و نحوه تولید صدای خود داشته باشد. همچنین نیاز است افراد تنفس دیافراگمی را یاد بگیرند تا هوا عمیق‌تر و کامل‌تر به ریه‌های فرد برسد و در نتیجه آن صدای فرد قوی‌تر و واضح‌تر خواهد بود. از طرفی دیگر فرد باید بتواند نفس خود را برای مدتی نگه دارد تا کنترل بهتری روی صحبت کردن خود داشته باشد. برخی از تمرینات ساده مانند فوت کردن شمع، مکیدن نوشیدنی با نی و باد کردن بادکنک می‌توانند به بهبود تنفس و گفتار افراد دچار دیزآرتری کمک کنند.
2- تمرینات تقویت عضلات
تقویت عضلات حنجره، زبان، فک و لب‌ها می‌تواند به بهبود گفتار، بلع و آشامیدن کمک کند. در نتیجه افراد گفتار قابل فهم‌تری خواهند داشت و بهتر می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. تمریناتی مانند جویدن آدامس، حبس کردن نفس، باد کردن لپ‌ها، تقلید کردن حالت‌های مختلف چهره مثل لبخند زدن یا هیجانی شدن تنها چند نمونه از تمرینات تقویت عضلات مورد استفاده در گفتاردرمانی دیزآرتری است. برخی از تجهیزات گفتاردرمانی مانند پنس و مینی ویبراتورها می‌توانند برای این کار مورد استفاده قرار گیرند.
3- تمرینات بهبود آواسازی و وضوح گفتار
تمرینات مربوط به تلفظ صحیح کلمات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این تمرینات به بیماران کمک می‌کنند تا حرکات دقیق‌تری در دهان، زبان و فک خود ایجاد کنند و در نتیجه، کلمات را با وضوح بیشتری تلفظ کنند. به عنوان مثال، تمرینات تکرار صداها و هجاها به بیماران دیزآرتری کمک می‌کند تا تلفظ صحیح کلمات را بهبود بخشند و الگوهای گفتاری خود را تقویت کنند. تولید صداهای یک یا دو حرفی مانند آآآآآآآآآآآآ، بیییییییییییییییی و قووووووووو می‌تواند این روند را بهبود ببخشد. همچنین تمرینات آواز خواندن و یا همخوانی با یک ترانه می‌تواند آواسازی و وضوح گفتار افراد دچار دیزآرتری را بهبود ببخشد.
4- درمان رفتاری شناختی
یکی از چالش‌های متداول در دیزآرتری، بروز احساسات منفی مانند اضطراب و افسردگی است که می‌تواند بر روند درمان و کیفیت زندگی فرد تاثیر بگذارد. برای مقابله با این چالش‌ها، درمان رفتاری شناختی یکی از مهم‌ترین تکنیک‌های گفتاردرمانی در دیزآرتری است. درمان رفتاری شناختی روشی است که به افراد کمک می‌کند تا افکار، احساسات و رفتارهای خود را شناسایی کرده و آن‌ها را تغییر دهند. در دیزآرتری، این درمان به افراد کمک می‌کند تا با افکار منفی درباره توانایی‌های خود در ارتباط برقرار کردن مقابله کنند و اعتماد به نفس خود را افزایش دهند. همچنین، با آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، به افراد کمک می‌کند تا اضطراب و افسردگی ناشی از اختلال را مدیریت کنند و انگیزه برای درمان را در خود تقویت کنند.
5- استفاده از تکنولوژی‌های کمکی
گفتاردرمانی در دیزآرتری مجموعه‌ای تمرینات و روش‌ها را برای بهبود گفتار این افراد به کار خواهد بست. یکی از موثرترین روش‌ها استفاده از تکنولوژی‌های کمکی است. یکی از ابزارهای اساسی در این زمینه، دستگاه‌های تقویت صدا است. این دستگاه‌ها با تقویت سیگنال صوتی تولید شده توسط فرد، به افزایش بلندی و وضوح صدا کمک می‌کنند. این امر به ویژه برای افرادی که با کاهش حجم صدا مواجه هستند، بسیار مفید است. دستگاه‌های تقویت صدا انواع مختلفی دارند و بسته به نیازهای هر فرد، می‌توان دستگاه مناسب را انتخاب کرد.
نرم‌افزارهای ارتباط جایگزین نیز از دیگر ابزارهای فناوری کمکی در گفتاردرمانی هستند. این نرم‌افزارها به بیماران دیزآرتری کمک می‌کنند تا با استفاده از تصاویر، نمادها یا حتی تولید صوت مصنوعی، مفاهیم و احساسات خود را به دیگران منتقل کنند. این نوع نرم‌افزارها به خصوص برای افرادی که به دلیل ناتوانی شدید در تولید صداها، قادر به صحبت کردن نیستند، بسیار حیاتی هستند. نرم‌افزارهای ارتباط جایگزین با ارائه گزینه‌های متنوع برای ایجاد ارتباط، به بیماران این امکان را می‌دهند که با محیط پیرامون خود ارتباط موثرتری برقرار کنند.
در نهایت مجموعه این اقدامات و تمرینات باید منجر به این شود که فرد بتواند به صورت واضح و شفاف با دیگران حرف بزند و بتواند گفتگویی موثر با دیگران برقرار کند.
گفتاردرمانی دیزارتری در منزل
یکی از مزایای مهم گفتاردرمانی در منزل، کاهش استرس و اضطراب ناشی از مراجعه به مراکز درمانی است. بیماران دیزآرتری ممکن است به دلیل ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر، دچار اضطراب شوند. درمان در محیط آشنای خانه می‌تواند این اضطراب را کاهش دهد و تمرکز بیشتری بر روی تمرینات گفتاری ایجاد کند. همچنین، گفتاردرمانی در منزل به افراد اجازه می‌دهد تا با برنامه‌ریزی انعطاف پذیرتر و متناسب با نیازهای شخصی خود به تمرینات بپردازند. این انعطاف پذیری در زمان بندی جلسات، به‌ویژه برای بیمارانی که دارای مشکلات جسمی دیگری نیز هستند، بسیار حائز اهمیت است. از طرفی دیگر در بسیاری از موارد در ابتدای بروز ضربه مغزی، فرد توانایی جابجایی و مراجعه به کلینیک گفتاردرمانی را ندارد.
سخن پایانی
در نهایت باید اشاره کنیم که گفتاردرمانی دیزآرتری روشی است برای کمک به افراد تا بتوانند راحت‌تر با دیگران ارتباط برقرار کنند و گفتاردرمانی مجموعه‌ای از تمرینات و تکنیک‌ها است که همه آن‌ها در کنار هم می‌توانند به فرد سود برسانند. بنابراین نیاز است که برنامه درمانی مناسب را طبق دستور گفتاردرمانگر اجرا کنید. گفتاردرمانگران می‌توانند در حوزه‌های مختلف مانند بهبود بلندی و سرعت گفتار یا افزایش وضوح و روانی گفتار به افراد کمک کنند.